Brechfa
Ddechrau’r Oesoedd Canol, roedd yr ardaloedd i’r gogledd o afon Cothi yn llawn coedwigoedd a oedd yn cael eu defnyddio ar gyfer tanwydd, deunyddiau adeiladu, hela, ac yn ffynhonnell mêl a chnau.
Roedd y coedwigoedd hyn yn rhwystr aruthrol i farchogion arfog marchogol y brenhinoedd Normanaidd ac arglwyddi’r Gororau a fu’n ceisio gorchfygu Cymru o’r 11eg ganrif ymlaen. Ar ôl i Edward I orchfygu Cymru yn 1283, daeth Glyncothi yn Goedwig Frenhinol.
Y pentref yw man geni Thomas Evans, sy’n cael ei adnabod fel ‘Thomas Glyn Cothi’ (1764–1833), sef gweinidog dylanwadol yn yr Eglwys Undodaidd a gafodd ei garcharu am ei farn radicalaidd a oedd yn cefnogi’r Chwyldro Ffrengig a dileu’r fasnach gaethweision.
Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, roedd ffatri yn y pentref yn defnyddio pren lleol i gynhyrchu nafftha a ddefnyddiwyd i wneud ffrwydron.
Sefydlodd y Weinyddiaeth Lafur ddau wersyll yn y 1930au, yn Nhreglog (i’r gogledd-ddwyrain o Abergorlech) ac ychydig i’r de o bentref Brechfa. Defnyddiwyd y rhain rhwng mis Mawrth a mis Hydref i roi llety i weithwyr di-waith o Gymoedd De Cymru yn ystod y Dirwasgiad er mwyn iddynt adeiladu ffyrdd yn y goedwig. Hefyd, roeddent yn gartref i blant a oedd wedi ffoi o Wlad y Basg yn ystod Rhyfel Cartref Sbaen ac, yn ystod yr Ail Ryfel Byd, cawsant eu defnyddio i roi llety i Bwyliaid. Mae un o ffyrdd y goedwig yn cael ei hadnabod fel Heol Burma, a chafodd ei hadeiladu â llaw yn ystod y rhyfel.
Pam Cerdded?
Mae'r daith yn dechrau ym Mrechfa, sef pentref bach dymunol yng nghanol Sir Gaerfyrddin. Dyma ichi ardal wledig dawel o'r sir ac iddi ddyffrynnoedd serth a choediog. Dilyna'r daith lonydd tawel cefn gwlad a hen gilffyrdd i goedwig dderi hynafol a dolydd sy'n gyforiog o flodau. Mae rhan hyfryd o'r daith yn dilyn afon Cothi, un o afonydd harddaf De Cymru.
Pa mor Hir?
Mae'r daith gylchol hir ar y map tua 6.5 cilometr o hyd (4 milltir) gan ddringo 230 metr. (Caniatewch dair awr a hanner).
Mae'r daith gylchol fer tua 2.6 cilometr (1.5 milltir) dros dir cymharol wastad (caniatewch awr a hanner).
Pa mor Anodd?
Mae rhai darnau serth ar y llwybr hir ac mae'r ddwy daith yn dilyn traciau garw ac yn croesi caeau a allai fod yn wlyb dan droed hyd yn oed yn yr haf. Sylwer: Ym Mrechfa mae'r llwybr yn croesi rhyd, sydd yn aml yn rhy ddwfn i gerddwyr. Mae yna lwybr caniataol arall sy'n defnyddio'r trac wrth ochr y capel, a ddangosir ar y map.
Man Cychwyn - Canol y pentref
Maes Parcio - Ardal Bicnic
Trafnidiaeth Gyhoeddus - ✔
Lluniaeth - ✔
Fideo o taith gerdded Brechfa
Afon Cothi
Points of Interest
1. Brechfa parish equates to a medieval monastic grange that belonged to Talley Abbey. It is mentioned in 11th/12th Century documents in the so-called ‘Book of Llandaff’ as ‘Bracma’.
2. The Forest Arms Inn in Brechfa takes its name from the nearby former mansion house of Fforest.
3. Brechfa’s Calvinistic Methodist Chapel was built in 1790 to a simple, basic design. The minister from Soar, Cilycwm first came here to preach and establish the cause in about 1770.
4. The high hedge-banks are covered with Wood Anemone and Celandine in Spring, Hart’s Tongue Fern and Wood Sage later in the year.
5. Fforest mansion, situated on the opposite (north) side of the valley was built in 1724 by the Rudds of Aberglasney. It still retains its Jacobean staircase and earlier Tudor windows. Its tree lined drive can be made out from this vantage point.
6. Hafod ruin. In 1844 Hafod consisted only of the house and a few fields. The house itself can best be described as a ‘longhouse’ and the name Hafod suggests a much older origin. It means summer dwelling and may go back to a period when Banc-y-Daren itself was unenclosed open upland – rough grazing for sheep and cattle. The Hafod may have been the summer residence of a shepherd or cowherd.
7. A Byway, giving a sense of what many roads used to be like before modern surfacing. It was shown as a through-road on the first edition Ordnance Survey one-inch map of 1831.
8. The walk alongside the River Cothi passes through native woodland of Oak, Ash and Hazel. This is a relaxing place to linger to spot woodland and river birds such as Tree Creepers, Woodpeckers, Merganser and Mallards.
9. Area of wet grassland with many marsh-loving plants such as Meadow Sweet, Bog Asphodel, Spotted Orchids and wild Angelica.
10.Ffynnon Byrgwm picnic area and car park only 2.5 Km (1.5 miles) east of Brechfa - gives access to an extensive area of woodland, open to the public for walking, horse riding and mountain biking. The woodland is an interesting mix of conifer plantation and native hardwood forest. Look out for Red Squirrels and many different birds including Goldcrests, Nuthatches, Red Kites and Crossbills.
Forest Arms
Llwybr ar hyd yr Afon Cothi
Blodyn y gwynt